Комунистите на 20 век често заземаа објективен став кон националната засебност на Македонците. Ова размислување можеше да се забележи за време на граѓанската војна во Грција 1946-1949 година, кога на Македонците во Северна Грција (така Атина ја нарекуваше Егејска Македонија од анексијата 1912/13 па се до 1985 година) им ветија автономија доколку им се придружат во граѓанската војна; таквиот однос продолжи и во модерно време. Дури и во времето на владеењето на премиерот Мицотакис, грчките комунисти не зедоа учество во ловот на вештерки на Владата и на Грчката православна црква против Република Македонија.
Еден извештај од Белград нуди можност да се фрли поглед на тогашните активности на, ако не комунистите, тогаш социјалдемократите:
На крајот на 1909 година во Белград се одржа конференција на делегатите на социјалдемократските партии од балканските држави. Дури и по составот на учесниците може да се согледа нешто необично што српската влада, имајќи ги предвид нејзините намери за анексија, никогаш не би го дозволила во оваа форма да се појави во официјална пригода: на листата испратена од претставништвото, покрај социјалдемократите од Србија (12 учесници), Бугарија (11 учесници), Хрватска (3 учесници), Босна, Херцеговина и Црна Гора (по еден учесник) се најдоа и имиња на четири учесници од Македонија.
Овие не можеле да бидат српски или бугарски Македонци, инаку би биле заедно со своите сонародници на листата, а уште помалку грчки, кои како несловени воопшто и не присуствувале, туку се работело за автохтони македонски социјалдемократи.
Тема околу која постојано се дискутираше во децениите помеѓу Берлинскиот конгрес и Балканските војни, поради тоа што ги засегаше политичките концепти на сите велесили и балкански држави, беше прашањето за статус кво на Балканот. Како што повеќе пати беше речено, големите сили во Берлин се одлучија, во недостиг од подобри алтернативи, а за жал на се уште неослободените европски христијански народи, за одржување статус кво што значи заостанување на Турција на европска почва. За владите на малите балкански држави овој поим стана предизвик за нивната вештина да ги внесат своите интереси во меѓународната партија покер, кои беа дијаметрално спротивни на овој концепт, бидејќи само со промена на статус кво можеа да се приближат до својата цел да добијат дополнителни територии. Во исто време не смееја отворено да го отфрлат овој концепт. Всушност, мораа со насмевка да ги прикријат своите планови.
Од оваа настаната перманентна игра на сплетки, која заврши дури кога по Балканските војни се испостави дека Русија и двете други членки на Антантата, во секогаш нови варијанти, не само што со години ги анимираа балканските држави кон еден Балкански сојуз, туку и зад кулисите правеа се за да го поткопаат овој статус кво, со исклучок на еден мал дел – источна Тракија и Константинопол. Во основа, статус кво воопшто не соодветствуваше со вековната руска политика за протерување на исламска Турција од Европа.
Зошто скршнувањето до основната руска цел: ослободување на христијанските и словенските народи од исламската полумесечина со голем напор, но и успех, се држеше во тајност?
Затоа што дотогашната руска цел беше заменета со нова, повисокорангирана цел на Антантата. Според неа, во принцип, на балканските држави не требаше повеќе да им се помага во освојувањето на турските поседи на европската почва. Намерата на силите на Антантата беше Турција колку што е можно поцврсто да се вгради во нивниот „глобален европски“ концепт.
Ова мораше да доведе до конфликт на интереси, бидејќи балканските држави можеби можеа да се вклопат во стратегијата на Антантата против (се уште) Тројниот сојуз, но не можеа да се натераат да се откажат од напад на Турција.
Да се вратиме кон Србија и кон статус кво.
Србите достигнаа завидно ниво на мајсторство во играта на сплетки. Амбасадата во Константинопол ја цитира следнава изјава на веќе споменатиот министер за надворешни работи Миловановиќ:
„За Србија одржувањето статус кво е подобро од која било друга состојба“.
Каква лага! Но, задачата на Миловановиќ беше да не го сврти прерано вниманието на западните велесили, поточно: западните сили што не беа членки на Антантата, значи Германија и Австрија, кон постепеното приближување кон Балканскиот сојуз и решението на македонското прашање. За таа цел печатот требаше да одигра важна улога во оваа претстава. Но, сепак, српскиот трговски весник „Трговински гласник“ ја нападна политиката на статус кво.
„Формалното задржување статус кво на Балканот не задоволува. Оти статус кво би им одел во прилог само на непријателите на Србија, кои, откако зграпчија за себе се што можеа, сакаа со оваа формула да си го обезбедат пленот“.
Со овој опис, весникот го откри трикот на Австрија, т.е. анектираната Босна да си ја осигури за себе под заштитата што ја нудеше политиката на статус кво.
„Опозициските весници“, продолжува пратеникот, „одат и понатаму“ српскиот крал, за разлика од „Кобурговецот“ (бугарскиот крал Фердинанд), нема политички обврски кон царот.
„Руско-австриските договори од Рајхштат и Бухалау, како и одговорот од Сан Стефано и Берлинскиот конгрес не ослободија од такви обврски. Вербата во Русија, која во Србија беше огромна, со кризата околу анексијата ја снема.
Всушност, клатното на руската милост постепено се придвижуваше од Бугарија во насока на Србија. И покрај руско-бугарското помилување во 1896 година, стануваше се поочигледно дека Русија, односно Антантата, многу потешко ќе ја сврти Бугарија во насока на „новиот“ Балкански сојуз (против Тројниот сојуз, наместо против Турција), отколку нивниот сосед Србија, која поради постојаните штети претрпени од Русија си „заработи“ во извесна мера руска благонаклоност.
Покрај тоа, постоеше и една не баш мала предност, која за руската стратегија Србија ја правеше многу поатрактивна од Бугарија: заедничката граница со Австро-Унгарија.
Во секој случај, калкулациите на Миловановиќ беа успешни.
Дека политичката клима станува благонаклона кон Србија и дека односите со Русија, кои долго време беа напнати, видно се подобрија, се покажа при една посета на српскиот крал Петар на Санкт Петербург од 22 до 26 март 1910 година. Дури и во колумната на рускиот весник „Новоје времја“ искрените пријателски и британски односи беа оценети по тоа што здравиците на софрата не беа изречени на француски, како што беше вообичаено, туку на руски и на српски. Но, кон другите се продолжи со заведувањето, и тоа недвосмислено во договор со Русите, та министерот за надворешни работи на Миловановиќ за гореспоменатиот весник идејата за Балканскиот сојуз ја опиша како убава утопија и наивен сон.
Ханс – Лотар Штепан
