За епископијата на Свети Климент Белички (Велички)
пишува – Сашо Стојчев
За седиштето на епископијата на свети Климент, науката расправа повеќе од 150 години. Според историските извори до кои можеме да дојдеме, епископските титули на св. Климент биле: епископ Τιμεριουπόλεως ἤτοιΒελίκας, односно епископ на Струмица и Бела(Белица) или Велeград и како епископ на Δρεμβίτζας ἤτοιΒελίτζας, односно епископ на Дремвица или Древеница и Бела(Белица) или Велград. Изнесени се повеќе претпоствки за нејзината локација, почнувајки од Родопите, па по течението на реката Вардар, во брегалничкиот крај па се до Берат(Белград) во Албанија. Најбројни се претпоставките дека неговата епископија се наога во северна Македонија поточно во брегалничко-овчеполскиот крај. За археологот Блага Алексова, неспорно е дека Брегалничката епископија е прв словенски црковен и културно просветен центар на чело со св. Климент како епископ на цел Илирик и на земјите со словенски јазик. Називот Велик или Велика од каде произлегува и титулирањето на св. Климент како епископ Велички, како прво може да биде плод на погрешна транскрипција од старогрчки(коине)на црковнословенски јазик на името Белица (Βελίτζας), како и се нарекувал градот Бела. Но поверојатно е дека ова име се однесува на нејзината големина и значење како политички центар. Тоа може да се види од хрисавулата[1] на Василиј Македонецот, каде во епископијата Велеграда (Βελεγράδων) или на Великиот град, најпрвин спаѓа истиот град Белград (Βελάγραδα) или Бела( Καὶ τὸν ἐπίσκοπον Βελεγράδων εἰς αὐτὰ τὰ Βελάγραδα). Рускиот историчар Голубинский[2], е на мислење дека св. Климент е епископ Белички а не Велички, а седиштето е во градот Белград. Бидејки во тоа време тој не знаеше за таков град во северна Македонија, како таков го лоцира градот Берат(Белград) во Албанија Но ова негово тврдење е малку веројатно затоа што според рускиот историчар Туницкий, Н.Л,[3] веројатност во тоа време градот Берат не ни постојал.Истиот автор епископијата која во списокот на епископиите на импраторот Лав Мудриот(886-912) е именувана како βελικιας и βελικειας, ја поврзува со епископијата на св. Климент. Познатиот словачки лингвист Шаферик и српскиот историчар од 19 век Евстатије Михаловиђ велат дека словенската варијанта на името Била е Бела. И дубровчанецот Мавро Орбини е на мислење дека името Била Зора е словенско име и дека во суштина тоа значи Бела Зора. Во своето дело „Regno de gli Slavi”( Кралството на Словените) за значењето на името на градот Била Зора вели: Тоа го покажуваат некои имиња на места во Илирик, ставени уште пред да дојдат Словените таму, како што се на пример Грапша и Корита, кои ги наоѓаме кај Аблабиј, како и Билазора, место кое Тит Ливиј го споменува во својата 4 книга Декади…Сите тие имињасе словенски. Грапша кај Словените значи грабеж, Корита доаѓа од корито, додека Билазора не е ништо друго туку бела зора[4]. Чехот Vilém Tomášek, име Била Зора го поврзува со градот Велика. Од сите овие наводи може да се види дека називите Била Зора, Бела Зора и Велика се однесуваат на истиот град. За нас е многу значајно тврдењето на бугарскиот историчар Трендафил Крстанов кој вели:„Издигнат околу 893 г. за епископ в Струмица, според ватиканския грчки кодекс 2492, от 906 до 916 г. тој е изпратен за епископ в град Белград или Велица, сега Берат в Албанја. И сега во папски годишник е означена епископијата Бела (Велица)кој се наоѓа во провинцијата западна Бугарија.[5]“
Иако и тој типува на Берат, изнесува еден важен податок, а тоа дека во папски годишник во Ватикан, името на епархијата е Бела. Токму Била Зора или Бела(Зора) која археолозите ја пронајдоа пред 8 години, а која се наога во самото средиште на Овче Поле, древната македонска престолнина, е најверојатно престолниот град на епископијата на св. Климент. Во истиот град, Велеград, Велик град или Бела, пред св. Климент свое седиште имал и св. Методиј, најправо како световен управител(кнез) а потоа и како епископ. Треба да се знае дека Црквата, сосема природно, своето дејствување го концентрирала на најзначајните и најголемите центри, како од прагматични причини така и од гледна точка на трдицијата и преданискиот континуитет. Ако знаеме дека, според рускиот летописец Нестор, св. Методиј е поставен на катедрата на апостол Андроник, во Илирија, тогаш е јасно дека во градот Бела или Велеград, семето на христијанската проповед е посеано од самиот апостол Павле кој го поставува Андроник за епископ на катедрата која после неколку века ќе ја наследи Методиј а по него Климент. Ова претпоставка е сосема реална ако имамае во предвид дека градот Бела, како македонска кралска престолнина, во времето на својот најголем подем била град со големина и значење на ниво на Рим, Вавилон, Персеполис. Тоа значење не го губи ниту во средновековието, туку продолжува да биде, столб на важен црковен и културен центар. Токму затоа св. Климент, човек кој добил голема привилегија и одговорност од цар Борис, а тоа е црковно да управува со целиот Илирик, своето епископско седиште го има во градот Бела.
[1]Καὶ τὸν ἐπίσκοπον Βελεγράδων εἰς αὐτὰ τὰ Βελάγραδα καὶ τὸν (sic) Γραδέτζην καὶ τὸν Ὀμτζὸν καὶ τὸν Γλαβεντῖνον καὶτὴν Ἄσπρην ἐκκλησίαν κληρικοὺς 40 καὶ παροίκους 40. Καὶ τὸν ἐπίσκοπον τῆς (sic) Θράμουκελεύομεν ἔχειν εἰς πάσαν τὴν ἐνορίαν αὐτοῦ κληρικοὺς 15 καὶ παροίκους
[2]Краткий очерк истории православных церквей болгарской,сербской и румынской или молдо-валашской / Голубинский Е
[3] Туницкий, Св. климент, епископ словенский. его жизнь и просветительная деятельность.
[4] Мавро Орбини, Краљевство Словена, 254 стр.
[5] Трендафил Кръстанов, Църковен вестник, брой 22 за 2002 година
Превземено од Сашо Стојчев
